ابویوسف (دیدگاه‌های اقتصادی)ابویوسف قاضی نامدار و از بنیانگذاران فقه حنفی و اولین فقیهی است که رساله‌ای جامع پیرامون سیاست اقتصادی به رشته تحریر درآورد. از دیدگاه‌های اقتصادی وی می‌توان به مالیات عادلانه، نرخ مالیات، کالای عمومی، قواعد تصمیم‌گیری و غیره نام برد. ۱ - معرفی اجمالی ابویوسفیعقوب بن ابراهیم بن حبیب بن خنسیس بن سعد بن بجیر، معروف به ابویوسف، در سال ۱۱۳ هجری قمری در کوفه و در دوران خلافت هشام بن عبدالملک به دنیا آمد. و سرانجام در سال ۱۸۲ هجری قمری در بغداد درگذشت و قبر وی در کاظمین در قسمت جنوب شرقی صحن شریف کاظمیه است. او همچنین اخبار، انساب، ایام عرب و مغازی را خوب می‌دانست، حافظ حدیث بود به مدت ۱۶ سال در زمان خلافت هادی عباسی (۱۶۹-۱۷۰ه. ق/۷۸۵-۷۸۶م) و هارون الرشید (۱۷۰- ۱۹۳ه. ق: ۷۸۶-۸۰۹م) در این منصب باقی ماند و قاضی‌القضات بغداد نام گرفت. [۱]
ابن سعد، محمد بن سعد بن منیع البصری، الطبقات الکبری، بیروت، ۱۹۶۰م، ج۳، ص۳۳۱.
وی اولین کسی بود که این لقب را یافت.۲ - بررسی اندیشه‌های اقتصادیدیدگاههای اقتصادی ابونصر فارابی بدین شرح هست: ۲.۱ - مالیات عادلانهابویوسف به شدت مخالف واگذاری زمین به‌طور وسیع بود و پیشنهاد می‌کرد مالیات متناسب بر محصولات کشاورزی بسته شود که این نوع مالیات‌بندی عادلانه بوده و علاوه بر گسترش درآمد برای دولت، باعث گسترش زمین‌های زراعی زیر کشت می‌شود که بالمآل موجب افزایش درآمدها نیز می‌شود. [۲]
غفاری، هادی و ابوالحسنی، اصغر، تاریخ اندیشه‌های اقتصادی متفکران مسلمان، تهران، انتشارات پیام نور، ۱۳۸۹، چاپ اول، ص۱۸.
۲.۱.۱ - نرخ مالیاتابویوسف با وضع مالیات برای یک فرد براساس "حدس و گمان" مخالف بود. او معتقد به ارزیابی صحیح بود؛ تا به این وسیله، از نر‌خ‌های مالیات ناعادلانه جلوگیری شود. ابویوسف هنگامی‌که در مخالفت با وضع مالیات ثابت بر درآمدهای ثابت پولی بحث می‌کردند، پیشنهاد نوعی نرخ مالیات تناسبی را مطرح ساخت. وی همچنین خاطرنشان می‌سازد که باید مالیات تفاضلی وضع شود. علاوه بر این، او پیشنهاد می‌کند که حاکم می‌تواند براساس توانایی‌های پرداخت‌کنندگان مالیات، اقدام به کاهش یا افزایش مالیات کند. [۳]
کامل مایدین میرا، احمد و الاحسن، سید نظم، خراج و مسائل مربوط به آن، مطالعه مقایسه‌ای بین‌اندیشه‌های اقتصادی متفکرین اسلامی متقدم و پذیرش آن از سوی اقتصاددانان غربی، از کتاب عقاید اقتصادی اندیشمندان مسلمان، ترجمه احمد شیبانی، تهران، انتشارات دانشگاه امام صادق ۱۳۸۵، چاپ اول، ص۳۷۰.
۲.۱.۲ - شرایط مالیات ستانیابویوسف در فصل ششم کتاب خراج، شرایطی را برای مالیات بیان می‌کند که عبارتند از: ۱: حداقل مقدار عادلانه وضع شود؛ ۲: هیچ ظلمی بر مؤدیان مالیاتی وارد نگردد؛ ۳: باعث حفظ خزانه گردد؛ ۴: به نفع دولت و مؤدیان باشد؛ ۵: در انتخاب سیاست‌هایی که اثر برابری بر خزانه دارند، سیاستی ترجیح داده شود که به‌نفع مؤدیان مالیاتی باشد. براساس این نظرات، معلوم می‌شود ملاحظه اصلی ابویوسف در سیاست مالیاتی منافع عمومی است. [۴]
غفاری، هادی و ابوالحسنی، اصغر، تاریخ اندیشه‌های اقتصادی متفکران مسلمان، تهران، انتشارات پیام نور، ۱۳۸۹، چاپ اول، ص۱۸.
۲.۲ - کالای عمومیابویوسف با در نظر گرفتن ماهیت کالاهای عمومی معتقد بود که همه مسلمانان در رودخانه‌های بزرگ سهیم هستند. هیچ‌کس حق ندارد که دیگران را از این حق محروم سازد (مستثنی کردن دیگران) و هرکسی می‌تواند از منافع چنین اموال عمومی استفاده نماید (بی‌رقیب بودن). همچنین ابویوسف معتقد است که دولت، موظف به تهیه و تدارک چنین کالاهایی است؛ چرا که در مواردی مانند حفر کانال‌های بزرگ، مستلزم هزینه‌های بسیاری است که تصدی دولت را اجتناب‌ناپذیر می‌سازد. [۵]
کامل مایدین میرا، احمد و الاحسن، سید نظم، خراج و مسائل مربوط به آن، مطالعه مقایسه‌ای بین اندیشه‌های اقتصادی متفکرین اسلامی متقدم و پذیرش آن از سوی اقتصاددانان غربی، از کتاب عقاید اقتصادی اندیشمندان مسلمان، ترجمه احمد شیبانی، تهران، انتشارات دانشگاه امام صادق ۱۳۸۵، چاپ اول، ص۳۷۴.
۲.۳ - قواعد تصمیمگیریابویوسف، ملاک‌های تصمیم‌گیری درباره‌ی انجام و یا عدم انجام پروژه‌ای خاص (مانند حفر کانال) را ارائه داده است. به عقیده وی، لازم است که فرد تصمیم‌گیرنده نگاهی به پروژه داشته باشد که «آیا نافع است یا مضر؟» اگر منافع آن، بیشتر باشد، باید اجازه دهد که طرح، اجرا یا تداوم داشته باشد و اگر مضار آن بیشتر باشد، باید جلوی آن‌را بگیرد.» [۶]
کامل مایدین میرا، احمد و الاحسن، سید نظم، خراج و مسائل مربوط به آن، مطالعه مقایسه‌ای بین اندیشه‌های اقتصادی متفکرین اسلامی متقدم و پذیرش آن از سوی اقتصاددانان غربی، از کتاب عقاید اقتصادی اندیشمندان مسلمان، ترجمه احمد شیبانی، تهران، انتشارات دانشگاه امام صادق ۱۳۸۵، چاپ اول، ص۳۷۵.
۲.۴ - توزیع هزینههاابویوسف به بررسی مسئله توزیع هزینه‌ها در تولید کالاهای جمعی نیز پرداخته است. برخی از این کالاها، مانند حفر کانال برای آبیاری اراضی است؛ که متعلق به جامعه‌ای خاص است. به‌نظر وی، مسئولیت چنین کاری و همچنین هزینه‌های آن باید به‌صورت جمعی تقسیم شود. وی همچنین خاطر نشان کرد که لازم است هزینه‌ها محاسبه‌شده و به نسبت توزیع گردد. ابویوسف در این‌باره می‌گوید: «هرفردی باید هزینه این کار را با توجه به ثروتش پرداخت نمایند.» [۷]
ابویوسف، یعقوب بن ابراهیم، کتاب الخراج، بیروت، لبنان، دارالمعرفه، ۱۳۹۹ه، ۱۹۷۹م، ص۱۸۱.
۲.۵ - مدیریت مالیابویوسف از مشکل فرار مالیاتی آگاهی داشت و مخالف هرگونه درهم ریختگی اموال و با استفاده از هر وسیله‌ای بود؛ که فرد را در راه فرار از پرداخت زکات یاری می‌رساند. به‌همین علت وی، به‌صورت جدی مباحثی مانند کیفیت مدیران مالیاتی و جمع‌آوری‌کنندگان مالیات و نیاز به تفویض صحیح اختیارات در مدیریت مالیاتی را مورد بررسی قرار داده است. [۸]
کامل مایدین میرا، احمد و الاحسن، سید نظم، خراج و مسائل مربوط به آن، مطالعه مقایسه‌ای بین اندیشه‌های اقتصادی متفکرین اسلامی متقدم و پذیرش آن از سوی اقتصاددانان غربی، از کتاب عقاید اقتصادی اندیشمندان مسلمان، ترجمه احمد شیبانی، تهران، انتشارات دانشگاه امام صادق ۱۳۸۵، چاپ اول، ص۳۷۲.
۲.۶ - احیای اراضی موات و مالکیت اراضیابویوسف تاکید فراوانی بر مسئله اصلاح و بهبود اراضی داشته‌اند. وی مخالف هرگونه بیکار و معطل ماندن اراضی بود. در نتیجه، به اعتقاد وی، کسی‌که زمین لم‌یزرع را احیا کند مالک آن می‌شود و هرکسی که زمینی را در مدت زمان خاصی (سه سال) به صورت بلا استفاده قرار دهد، ادعای خود را درباره مالکیت از دست خواهد داد. [۹]
کامل مایدین میرا، احمد و الاحسن، سید نظم، خراج و مسائل مربوط به آن، مطالعه مقایسه‌ای بین‌اندیشه‌های اقتصادی متفکرین اسلامی متقدم و پذیرش آن از سوی اقتصاددانان غربی، از کتاب عقاید اقتصادی اندیشمندان مسلمان، ترجمه احمد شیبانی، تهران، انتشارات دانشگاه امام صادق ۱۳۸۵، چاپ اول، ص۳۷۶.
۲.۷ - قیمت‌گذاری و کنترل قیمتنکته بحث‌انگیزی که در تحلیل اقتصادی ابویوسف وجود دارد، مربوط به بحث‌های کنترل قیمت (تسعیر) است. ابویوسف مخالف تثبیت قیمت‌ها از سوی حاکم بوده و نظرات او براساس سنّت نبوی بنیان نهاده شده است. [۱۰]
صدیقی، نجات الله، بررسی کوشش‌های اخیر پیرامون مطالعه تاریخ تفکر اقتصادی در اسلام، ص۸۳.
به عقیده وی نه فراوانی غلّه دلیل قیمت‌های پایین است و نه کمیابی آن سبب قیمت‌های بالا، بلکه ممکن است فراوانی و قیمت‌های بالا و کمیابی و قیمت‌های پایین به‌طور هم‌زمان وجود داشته باشد. [۱۱]
غفاری، هادی و ابوالحسنی، اصغر، تاریخ اندیشه‌های اقتصادی متفکران مسلمان، تهران، انتشارات پیام نور، ۱۳۸۹، چاپ اول، ص۱۸.
۳ - پانویس
۴ - منبعسایت پژوهه، برگرفته از مقاله «ابویوسف»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۷/۵/۱۲. |